ข้างขึ้นข้างแรมและการเกิดน้ำขึ้น น้ำลง
ข้างขึ้นข้างแรม (The Moon’s Phases) คือปรากฏการณ์ธรรมชาติที่เกิดจากการที่ดวงจันทร์โคจรรอบโลก เมื่อดวงจันทร์โคจรไปรอบโลกเป็นวงกลมในระยะทางห่างเฉลี่ยประมาณเกือบ 4 แสนกิโลเมตรโดยใช้เวลาประมาณ 29 วันครึ่งหรือ 1 เดือน ดวงจันทร์มีรูปร่างเป็นทรงกลมและไม่มีแสงสว่างในตัวเอง ด้านสว่างได้รับแสงจากดวงอาทิตย์ส่วนด้านตรงข้ามจะไม่ได้รับแสงจากดวงอาทิตย์ การโคจรของดวงจันทร์รอบโลกจะทำให้มุมระหว่างดวงอาทิตย์ ดวงจันทร์ และโลกเปลี่ยนแปลงไป เมื่อมองดวงจันทร์จากโลกเราจึงมองเห็นดวงจันทร์มีรูปร่างที่แตกต่างกันไปโดยเราจะเรียกว่า ข้างขึ้นและข้างแรม
เดือนมืด (New Moon)
เป็นตำแหน่งที่ดวงจันทร์อยู่ระหว่างโลกกับดวงอาทิตย์ หรือดวงจันทร์อยู่หน้าดวงอาทิตย์ เราจะมองเห็นดวงจันทร์ด้านที่ไม่มีแสงอาทิตย์มากระทบ จึงดูเหมือนดวงจันทร์ไม่ส่องแสงเราจึงเรียกว่าคืนเดือนมืดหรือจันทร์ดับ
วันเพ็ญ (Full Moon)
เป็นตำแหน่งที่ดวงจันทร์อยู่ตรงข้ามกับดวงอาทิตย์ ซึ่งแสงจากดวงอาทิตย์จะตั้งฉากกับดวงจันทร์พอดีทำให้ตอนกลางวันจะไม่เห็นดวงจันทร์บนท้องฟ้าเลย ในขณะที่ผู้ที่อยู่ด้านมืดจะเห็นดวงจันทร์นานที่สุดคือตั้งแต่ประมาณ 6 โมงเย็นถึง 6 โมงเช้าของอีกวันหนึ่ง
ข้างขึ้น (Waxing)
เกิดขึ้นระหว่างช่วงเดือนมืดจนถึงคืนวันเพ็ญโดยใช้ด้านสว่างของดวงจันทร์เป็นตัวกำหนด แบ่งออกเป็น 15 ส่วนเริ่มจาก ขึ้น 1 ค่ำ จนถึง ขึ้น 15 ค่ำ
ข้างแรม (Waning)
เป็นช่วงที่เกิดขึ้นระหว่างคืนวันเพ็ญจนถึงคืนเดือนมืดอีกครั้ง โดยที่ใช้ด้านมืดของดวงจันทร์เป็นตัวกำหนดแล้วแบ่งออกเป็น 15 ส่วนโดยเริ่มจากแรม 1 ค่ำ จนถึงแรม 14-15 ค่ำ จะเริ่มเห็นดวงจันทร์ตั้งแต่ตอนหัวค่ำจนถึงเกือบรุ่งเช้าทางด้านทิศตะวันออก
น้ำขึ้นน้ำลง คือปรากฏการณ์ที่ระดับน้ำทะเลสูงขึ้นและลดลงเป็นช่วงๆ ในแต่ละวัน โดยเกิดจากแรงดึงดูดระหว่างมวลของดวงจันทร์และโลก น้ำขึ้นจะเกิดบนผิวโลกบริเวณที่มีตำแหน่งใกล้ดวงจันทร์และตรงกันข้ามกับตำแหน่งของดวงจันทร์ ส่วนน้ำลงเกิดในพื้นที่บนโลกที่มีพื้นที่ตั้งฉากกับตำแหน่งของดวงจันทร์ เมื่อโลกหมุนรอบตัวเองพื้นที่บนโลกที่มีตำแหน่งใกล้ ตรงกันข้าม หรือตั้งฉากกับดวงจันทร์จะมีการเปลี่ยนตำแหน่งไปจึงทำให้พื้นที่หนึ่งๆเกิดน้ำขึ้นน้ำลงวันละ 2 ครั้ง โดยมีช่วงเวลาระหว่างการขึ้น-การลงประมาณ 6 ชั่วโมง 12 นาที และวันถัดไปน้ำจะขึ้นช้าวันละประมาณ 50 นาที เพราะดวงจันทร์เคลื่อนตัวไปอยู่ทางตะวันออกของจุดเดิมเกือบ 13 องศา
และถ้าหากอยากรู้ว่าเกี่ยวเนื่องกับการดำเนินชีวิตของคนเราอย่างไรก็จะเห็นได้จากในเรื่องของทางศาสนาที่มีการใช้การดูข้างขึ้นข้างแรมมาเป็นตัวกำหนดวันต่างๆทางพระพุทธศาสนาอย่างเช่น การกำหนดวันพระข้างขึ้น วันพระข้างแรม วันวิสาขบูชา วันมาฆบูชา วันอาสาฬหบูชา ซึ่งเป็นการบอกให้รู้ถึงวันสำคัญต่างๆทางพระพุทธศาสนา